همان طور که می دانیم، عنصر آهن یکی از مهمترین عناصر موجود در بدن افراد است که فعالیت های زیادی را در بدن انجام می دهد و اکسیژن مورد نیاز سلول های بدن را تأمین می کند. استفاده از قرص آهن اگرچه دارای مزایای ویژه ای است و مشکلات ناشی از کمبود و فقر آهن را برطرف می کند، ولی مصرف آن ممکن است منجر به ایجاد عوارض و اختلالاتی در برخی از افراد شود که مهمترین نوع این عوارض و اختلالات گرفتگی و درد ناحیه شکم و معده است. در این مقاله به طور مختصرتر، عوارض استفاده از این مکمل آهن مورد بررسی قرار گرفته است.
قرص آهن چه عوارضی دارد؟
همان طور که می دانیم یکی از مهمترین عناصر موردنیاز در بدن افراد، عنصر آهن است. آهن یکی از مواد معدنی بسیار حیاتی است که به کمک آن اکسیژن به سلول های بدن رسانده شده و بدون وجود آهن در هموگلوبین، بدن نمی توان اکسیژن موردنیاز از ریه ها را به سلول ها برساند و در مقابل دی اکسید کربن را از سلول ها گرفته و به ریه ها برگرداند. در بدن سلول های زیادی وجود دارد که برای ادامه حیات خود نیاز به اکسیژن دارند. در اینجا لازم به ذکر است که اکسیژن از طریق سلول های ویژه ای از خون به نام گلبول های قرمز از شش ها به سلول ها انتقال داده می شود.
اگرچه بررسی ها حاکی از آن است که یکی از مهمترین علت های کم خونی در بدن افراد، کمبود آهن است، با این حال، عوامل دیگری از قبیل کمبود ویتامین B12 و یا اسید فولیک نیز می تواند نقش به سزایی را در کم خونی افراد داشته باشد. به طور معمول، در بدن افراد در مجموع 4 تا 5 گرم آهن وجود دارد که 75 درصد آن در هموگلوبین و میوگلوبین یافت می شود. از آنجایی که آهن عملکردهای متفاوتی را در بدن بر عهده دارد، کمبود آن نیز تأثیرات و عوارض فراوانی را برای بدن ایجاد می کند. زمانی که آهن در بدن افراد کم باشد، منجر به کاهش قدرت سیستم دفاعی بدن شده و بدین ترتیب، میزان رشد طبیعی و مداوم اعضایی از بدن از قبیل پوست و مو و ناخن و … را دچار اختلال کرده و عوارض ظاهری قابل ملاحظه ای را بر جای می گذارد.
امروزه قرص آهن به عنوان یک نوعی از مکمل آهن، از جمله محصولی است که افراد برای مقابله با کم خونی از آن استفاده می کنند، ولی با این وجود اکثریت افراد با مصرف آن دچار عارضه می شوند و مهمترین نوع عارضه آن یبوست بوده که در افراد ایجاد شک و تردید می کنند.
از دیگر عوارض ایجاد شده بر بدن افراد ناشی از مصرف قرص آهن، میتوان به خستگی های غیرعادی، اضطراب، رنگ پریدگی، دست و پای سرد، تنگی نفس، سردرد و سرگیجه، احساس داشتن طعمی شبیه به طعم فلز در دهان، داشتن حالت تهوع و یا استفراغ، دل درد و سوزش سر دل، دل پیچه، درد کمر، کشاله ران، پهلو و یا درد عضلانی، ایجاد لرز، دارا بودن تب با افزایش میزان عرق، قرمز شدن پوست، بی حسی، درد و سوزش دست و پا، ایجاد درد و قرمزی در محل تزریق، مدفوع سبز تیره یا سیاه، اختلالات پوستی یا کهیر، تپش قلب، ایجاد خشکی پوست و مو و ریزش مو، ایجاد زخم و تورم زبان و دهان، وجود ناخن هایی قاشقی و شکننده و در نهایت منجر به عفونت های مکرر در بدن فرد می شود.
برخی از این عوارض جانبی نیاز چندانی به مراقبت های پزشکی نداشته و پس از گذشت چند روز از مصرف دارو و یا قرص و مکمل آهن، عوارض آن در طول زمان از بین می روند. در برخی اوقات، در صورتی که فرد با مصرف این نوع مکمل آهن دچار عوارض گوارشی شود، باید قرص آهن ایرانی را قطع کرده و از قرص آهن خارجی استفاده کند. اگرچه قرص آهن ایرانی میزان آهن موردنیاز ایرانیان را بهتر برآورده می کند ولی در عین حال عوارض بیشتری نیز دارد.
برخی از افراد نیز با مصرف قرص آهن، دچار حالت تهوع میشوند، در این گونه موارد، بهتر است که این افراد از پودر ساشه ای آهن استفاده کنند که اغلب دارای طعم نیز است و بوی آهن کمتری می دهد. کمبود آهن در بدن افراد، در وهله اول ریشه در تغذیه نامناسب دارد. برای مثال، خانم ها در طول ماه به خاطر عادت ماهانه میزان زیادی از خون بدن خود را از دست می دهند، در صورتی که اگر این میزان خون از دست رفته بدن را جبران نکنند منجر به ایجاد عوارض کم خونی و یا کمبود آهن در فرد می شود. همچنین لازم به ذکر است که زخم معده و خونریزی های مزمن و داخلی نیز ابتلای فرد به فقر آهن و کم خونی را تشدید می کند.
بنابراین افراد برای مقابله با کم خونی، باید از رژیم غذایی مناسبی استفاده کنند. استفاده از مواد غذایی سرشار از آهن از قبیل جگر، گوشت قرمز، زرده تخم مرغ، سویا، حبوبات، کشمش، انجیر، آویشن و ترخون و سایر موارد این چنینی می تواند ابتلا فرد به کم خونی و فقر ناشی از آن را کاهش دهد. لازم به ذکر است، همانطور که کمبود آهن دارای اثرات و اختلالاتی برای فرد است، افزایش میزان آهن موجود در بدن نیز میتواند منجر به ایجاد عوارضی از قبیل مسمومیت آهن شود.
مسمومیت آهن زمانی اتفاق می افتد که افراد بیش از حد مکمل های آهن را مورد استفاده قرار دهند و یا مکمل های با دوز بالا را برای مدت زمانی طولانی استفاده کنند و یا در نهایت از یک اختلال مزمن اضافه بار آهن رنج می برند. زمانی که آهن بیش از حد در بدن تجمع کند، اضافه بار آهن به وجود می آید و این امر ناشی از عدم توانایی سیستم نظارتی بدن در حفظ میزان سطح آهن در حد سالم است. لازم به ذکر است که برای همه افراد، اضافه بار آهن نگران کننده نیست بلکه نگرانی بیشتر برای کسانی است که از نظر ژنتیکی زمینه های جذب بیش از حد آهن را از طریق دستگاه گوارش خود دارند. مؤثرترین روش برای از بین بردن آهن اضافی بدن، از دست دادن خون است.
زمانی که حجم گلبولها کاهش پیدا کند، منجر به ایجاد کم خونی می شود، فرد پس از مراجعه به پرشک و تجویز قرص آهن، باید معمولاً با مصرف روزی یک عدد قرص آهن، این مشکلات را به طور کامل برطرف کند. اگرچه فرد نباید بدون تجویز پزشک، شروع به مصرف قرص آهن کنند، چرا که مصرف خودسرانه قرص آهن توسط افراد، می تواند زمینه ایجاد مشکلاتی از قبیل نارسایی کبد و تیرگی پوست را نیز فراهم کرده و یا از طرفی به خاطر رسوب آهن در خون، موجب ایجاد مشکلات مغزی و عصبی در فرد شود.
زمانی که افراد با مشکل فقر و کمبود آهن رو به رو می شوند، مهمترین اقدامی که باید انجام دهند این است که به پزشک مراجعه کنند. پزشکان نیز معمولاً برای فرد قرص آهن را تجویز می کنند. چرا که مصرف قرص های آهن فقط به منظور پیشگیری از کم خونی فقر است. افراد باید در جریان باشند که هنگامی که قرص آهن مصرف می کنند و به عوارضی از قبیل حالت تهوع، استفراغ، یبوست و درد شکم و مدفوع تیره رنگ دچار می شوند نباید به طور خودسرانه مصرف قرص آهن را قطع کنند چرا که این حالات بعد از چند روز بهبود مییابد. تحقیقات نشان می دهند که اثرات مخرب کم خونی ناشی از فقر آهن از قبیل اختلال در رشد، تکامل مغزی و کاهش ضریب هوشی در سال های نخست زندگی قابل جبران نیستند. بنابراین قرص آهن و کل مکمل های آهن، نقش به سزایی در تقویت سیستم ایمنی و مقاومت بدن بر عهده دارند. پیشنهاد می شود که به منظور جذب بهتر آهن در بدن، یک ساعت قبل و یا بعد از مصرف مکمل های آهن و غذا، از خوردن چای خودداری نموده و مصرف مواد غذایی حاوی ویتامین C را افزایش دهند.
کسانی که دچار بیماری های گوارشی هستند، لازم است که در جریان باشند که در بین و یا قبل از شروع به غذا خوردن، قرص خود را میل کنند و به جای اینکه قرص آهن استفاده کنند، از مکملات مواد غذایی حاوی آهن از قبیل پروتئین ها، تخم مرغ، گوشت، پسته، جگر گوسفن و سبزی های پر رنگ که سرشار از آهن هستند استفاده کنند. همچنین باید در جریان باشند که زمانی که از قرص آهن استفاده می کنند، از مصرف غذاهایی از قبیل پنیر و ماست، تخم مرغ، شیر، اسفناج، چای و یا قهوه، نان و غلات وسبوس پرهیز کرده و یا حداقل یک ساعت قبل و یا دو ساعت بعد از مصرف آهن، آنها را مصرف کنند.
یک سری عوارض دیگری نیز ممکن است در نتیجه مصرف بیش از حد آهن در فرد به وجود آید، که از جمله این عوارض می توان به کبودی لب ها، ناخن ها و کف دست ها، تشنج، پوست رنگ پریده، تنفس با عمق کم و سریع، خستگی و ضعف های غیرعادی و در نهایت ضربان قلب ضعیف و سریع اشاره کرد.